Wat zijn gluten en waar zitten ze in

Gluten zijn eiwitten die voorkomen in tarwe, rogge, gerst en spelt. Ze zijn verantwoordelijk voor de elasticiteit en structuur in deegproducten. Voor mensen met een glutenintolerantie of glutensensitiviteit is het belangrijk om een glutenvrij dieet te volgen, waarbij ze geen producten eten die gluten bevatten.

Als alternatieven voor tarwemeel zijn er verschillende glutenvrije opties beschikbaar. Denk bijvoorbeeld aan boekweitmeel, kokosmeel, kastanjemeel, havermeel en amandelmeel. Deze meelsoorten kunnen worden gebruikt om glutenvrije bakproducten te maken. In supermarkten zijn ook kant-en-klare glutenvrije bakmixen verkrijgbaar.

Voor het bakken van glutenvrij brood kunnen verschillende graansoorten gebruikt worden, zoals boekweit, rijst, glutenvrije haver, quinoa, gierst, amaranth, teff, tapioca, sorghum en mais. Daarnaast zijn er ook alternatieve meelsoorten zoals sojameel, kastanjemeel, kokosmeel, amandelmeel en kikkererwtenmeel. Het is belangrijk om meelsoorten en meelproducten te kopen waarbij ‘glutenvrij’ of het glutenvrij logo op de verpakking staat, omdat gewoon meel besmet kan zijn met gluten tijdens het productieproces.

Wat zijn gluten en waarvoor dienen ze in voeding?

Gluten zijn een mengsel van eiwitten die van nature voorkomen in bepaalde granen, zoals tarwe, rogge en gerst. Deze eiwitten zorgen voor de elasticiteit en structuur in voedingsproducten die gemaakt zijn van deze granen. Een bekend voorbeeld hiervan is brooddeeg, waar gluten ervoor zorgen dat het deeg luchtig wordt en goed rijst tijdens het bakproces. Gluten hebben dus een belangrijke functie bij het vormen en structureren van voeding.

Voor de meeste mensen worden gluten normaal gesproken gewoon verteerd in het maag-darmstelsel. Echter, ongeveer 1% van de Nederlandse bevolking reageert heftig op de inname van gluten en heeft coeliakie, een auto-immuunziekte die wordt uitgelokt door de inname van gluten. Voor mensen met coeliakie zijn gluten schadelijk en moeten zij producten met gluten vermijden, zoals tarwebrood of speltcrackers.

Het is belangrijk op te merken dat glutenvrij eten alleen noodzakelijk is voor mensen met coeliakie of tarweallergie. Voor mensen zonder deze aandoeningen is het niet verstandig glutenvrij te eten, omdat ze dan kans lopen op tekorten aan voedingsstoffen. Volkoren graanproducten, die gluten bevatten, zijn namelijk een belangrijk onderdeel van een gezond voedingspatroon en leveren vezels, vitamines en mineralen. Speciale glutenvrije producten zijn niet altijd even gezond en kunnen meer suiker, zout en vet bevatten en minder vezels, vitamines en mineralen. Het advies is om alleen glutenvrij te eten als een arts dit adviseert en dit samen met een diëtist te doen om de voeding volwaardig te houden.

Voedingsmiddelen die gluten bevatten

Gluten is een eiwit dat van nature voorkomt in bepaalde granen. Mensen met coeliakie of glutensensitiviteit moeten een glutenvrij dieet volgen om gezondheidsproblemen te voorkomen. Hier is een lijst van voedingsmiddelen die gluten bevatten:

Tarwe: Tarwe is een van de meest voorkomende granen die gluten bevatten. Het omvat ook spelt en khorosantarwe (ook bekend als kamut®).
Rogge: Rogge is een ander graan dat gluten bevat.
Gerst: Gerst, inclusief gort, bevat eveneens gluten.
Haver: Gewone haver bevat van nature geen gluten, maar kan besmet raken tijdens de verwerking. Tenzij haver als glutenvrij wordt aangeduid of het ‘Crossed Grain’ keurmerk heeft, moet het vermeden worden.
Bewerkte granen: Granen zoals boekweitmeel, teffmeel, havervlokken, tapiocameel en mais(zet)meel kunnen gluten bevatten, tenzij ze als glutenvrij worden aangeduid of het ‘Crossed Grain’ keurmerk hebben.

Glutenbevattende granen worden verwerkt in verschillende producten en ingrediënten. Denk hierbij aan brood, crackers, beschuit, muesli, koek, gebak, pizza, pasta, couscous, bulgur en seitan. Meel, bloem, bindmiddelen en paneermeel worden meestal gemaakt van granen die gluten bevatten. Daarom kunnen ook andere producten zoals soepen, sauzen, vleeswaren, vla, en drop gluten bevatten, zelfs als je het misschien niet verwacht.

Het is van groot belang om glutenbevattende producten te vermijden wanneer je een glutenvrij dieet volgt. Tevens is het belangrijk om ervoor te zorgen dat glutenbevattende producten niet in aanraking komen met glutenvrije producten. Voor mensen met coeliakie of glutensensitiviteit kan zelfs een kleine hoeveelheid gluten klachten veroorzaken. Het is dus essentieel om goed op te letten bij het kiezen en bereiden van voeding.

Symptomen glutenintolerantie

Wat zijn de symptomen van glutenintolerantie?
Symptomen van glutenintolerantie kunnen zich op verschillende manieren uiten. Mensen met glutenintolerantie kunnen last hebben van darmklachten, zoals buikpijn, diarree, obstipatie, plakkende en stinkende dunne ontlasting, en een opgeblazen gevoel. Andere lichamelijke klachten kunnen gewichtsverlies, vermoeidheid, hoofdpijn, huiduitslag, bloedarmoede en botontkalking zijn. Ook kunnen er geestelijke klachten optreden, zoals verminderde eetlust en stemmingswisselingen. Bij kinderen kunnen huilerigheid, groeistoornissen en een vertraagde pubertijd voorkomen.

Wat veroorzaakt glutenintolerantie?
Glutenintolerantie, ook wel coeliakie genoemd, is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem zich tegen het lichaam keert en de darmvlokken in de dunne darm beschadigt. Erfelijkheid kan een rol spelen bij het ontwikkelen van glutenintolerantie. Het volgen van een levenslang glutenvrij dieet is de enige behandeling voor deze aandoening. Het is belangrijk om te weten dat glutenintolerantie geen allergie is, maar een auto-immuunziekte.

Wat is het verschil tussen glutenintolerantie en glutensensitiviteit?
Glutenintolerantie en glutensensitiviteit zijn twee verschillende aandoeningen. Bij glutenintolerantie veroorzaakt een auto-immuunreactie schade aan de darmvlokken, terwijl bij glutensensitiviteit het lichaam negatief reageert op gluten zonder dat er sprake is van een auto-immuunreactie. Glutensensitiviteit kan soortgelijke symptomen veroorzaken als glutenintolerantie, zoals buikpijn en diarree, maar de ernst en de duur van de symptomen zijn over het algemeen minder ernstig dan bij glutenintolerantie. Het volgen van een glutenvrij dieet kan ook bij glutensensitiviteit verlichting bieden.

Hoe wordt glutenintolerantie getest en behandeld?
Om glutenintolerantie te testen, kunnen een bloedonderzoek en een gastroscopie worden uitgevoerd. Een bloedonderzoek kan antistoffen tegen gluten detecteren, terwijl een gastroscopie het mogelijk maakt om de schade aan de darmvlokken te visualiseren. De behandeling van glutenintolerantie bestaat uit het volgen van een glutenvrij dieet. Dit houdt in dat voedingsmiddelen die gluten bevatten, zoals tarwe, gerst en rogge, moeten worden vermeden. Een diëtist kan helpen bij het samenstellen van een evenwichtig en voedzaam glutenvrij dieet.

De diagnose van glutenintolerantie (coeliakie) wordt gesteld door middel van verschillende diagnostische methoden en tests. Een bloedonderzoek is vaak de eerste stap. Hiermee kunnen antistoffen tegen gluten in het bloed worden gedetecteerd. Als er antistoffen aanwezig zijn of er zijn andere redenen om aan coeliakie te denken, zoals aanhoudende darmklachten, wordt de patiënt doorverwezen naar een arts in het ziekenhuis voor verder onderzoek.

Een dunne darmbiopsie is de enige methode om met zekerheid de diagnose coeliakie te stellen bij volwassenen en de meeste kinderen. Bij dit onderzoek worden stukjes weefsel van de dunne darm genomen en in een laboratorium onderzocht. Voor kinderen bij wie de diagnose zonder biopsie niet duidelijk is, kan een gastroscopie worden geadviseerd. Hierbij wordt een dunne buis met een camera via de mond naar de maag en darmen gebracht om het slijmvlies te bekijken.Na het stellen van de diagnose coeliakie bestaat de behandeling uit het levenslang volgen van een glutenvrij dieet. Het vermijden van voedingsmiddelen die gluten bevatten, kan leiden tot het verdwijnen van klachten en het herstel van de dunne darm. Het is belangrijk om goed op te letten, aangezien zelfs kleine hoeveelheden gluten schade kunnen veroorzaken. Een diëtist kan helpen bij het samenstellen van een gezond en volwaardig glutenvrij dieet.In sommige gevallen kan refractaire coeliakie optreden, een zeldzame vorm van coeliakie die vooral voorkomt bij mensen bij wie de diagnose pas op latere leeftijd is gesteld. Bij bloedarmoede of verzwaktheid als gevolg van coeliakie kan het nodig zijn om extra vitaminen en mineralen, zoals foliumzuur, vitamine B12 en ijzer, te gebruiken. Het is belangrijk om regelmatig de bloedwaarden te controleren en indien nodig supplementen te nemen.

Gevolgen van glutenconsumptie bij glutenintolerantie

Bij glutenintolerantie, ook wel coeliakie genoemd, kunnen mensen geen gluten verdragen. Gluten is een eiwit dat voorkomt in tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. Wanneer mensen met coeliakie voedsel eten dat gluten bevat, veroorzaakt dit schade aan het slijmvlies van de dunne darm. Dit leidt tot verschillende klachten en negatieve gevolgen voor het lichaam.

De aantasting van de dunne darm zorgt ervoor dat essentiële voedingsstoffen minder goed worden opgenomen. Dit kan leiden tot een tekort aan vitaminen en mineralen, wat vervolgens kan resulteren in diverse klachten in het lichaam. Gewichtsverlies, een afname van de eetlust en vermoeidheid zijn enkele van deze klachten.
Doordat gluten door het lichaam worden beschouwd als onbekende stoffen, valt het immuunsysteem het aminozuur gliadine, een bouwsteen van gluten, aan. Dit kan op de lange termijn ernstige schade aan de darmwand veroorzaken. Na verloop van tijd kan dit leiden tot complicaties zoals bloedarmoede, botontkalking en zelfs onvruchtbaarheid.
Hoewel coeliakie voorkomt bij ongeveer 25.000 Nederlanders, is het werkelijke aantal moeilijk in te schatten omdat de klachten niet altijd direct herkend worden. Het is van groot belang om snel vast te stellen of iemand coeliakie heeft, omdat de gevolgen van deze aandoening ernstig kunnen zijn.

Coeliakie is niet te behandelen en een strikt glutenvrij dieet is de enige oplossing. Mensen met coeliakie moeten gluten levenslang vermijden, inclusief het vermijden van verpakt voedsel dat gluten bevat. Het is van belang dat mensen zich bewust zijn van de negatieve gevolgen van glutenconsumptie bij glutenintolerantie en zich houden aan een glutenvrij dieet om verdere schade aan de darmwand en andere complicaties te voorkomen.

Alternatieven voor gluten in voeding

Als je een glutenvrij dieet volgt, zijn er gelukkig genoeg alternatieven beschikbaar. Hier zijn een aantal opties voor glutenvrije granen, meel en andere producten die je kunt gebruiken in plaats van glutenbevattende voedingsmiddelen:

Glutenvrije granen: Gierst, teff, quinoa en boekweit zijn glutenvrije granen die een uitstekende vervanging zijn voor tarwe, rogge en gerst.
Glutenvrije volkoren producten: Voor liefhebbers van brood, crackers en pasta zijn er glutenvrije volkoren varianten beschikbaar. Hiermee kun je glutenbevattende producten zoals brood, couscous, bulgur en pasta vervangen.
Haver: Hoewel haver van nature glutenvrij is, kan het besmet raken met gluten tijdens de productie. Kies daarom voor haver met het label ‘glutenvrij’ of het ‘Crossed Grain’ keurmerk.
Glutenvrije meelsoorten: Er zijn verschillende bewerkte granen die van nature glutenvrij zijn en gebruikt kunnen worden als meel. Let er wel op dat ze het label ‘glutenvrij’ of het ‘Crossed Grain’ keurmerk hebben. Voorbeelden hiervan zijn boekweitmeel, teffmeel, havervlokken, tapiocameel en mais(zet)meel.
Groente, fruit, vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel: Onbewerkte groente, fruit, vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivelproducten zijn van nature glutenvrij en kunnen veilig geconsumeerd worden. Deze voedingsmiddelen zijn een goede en gezonde keuze binnen een glutenvrij dieet.

Het is belangrijk om altijd de etiketten van producten goed te controleren wanneer je een glutenvrij dieet volgt. Gluten kan namelijk in veel producten en ingrediënten verwerkt zijn, zelfs in producten waar je het niet direct zou verwachten. Door bewust te zijn van de ingrediënten en labels te lezen, kun je ervoor zorgen dat je een gezond en glutenvrij voedingspatroon hebt.

Voordelen van een glutenvrij dieet

Een glutenvrij dieet heeft verschillende voordelen. Hieronder worden enkele van deze voordelen uitgelegd:

1. Kortingen en aanbiedingen: Via een lidmaatschap van de Nederlandse Coeliakie Vereniging (NCV) kun je profiteren van exclusieve kortingen, acties en aanbiedingen op glutenvrije producten bij verschillende leveranciers. Dit kan helpen om de kosten van het glutenvrije dieet te verlagen en geld te besparen.

2. Budgettips: Glutenvrij eten kan prijzig zijn, maar er zijn manieren om op de kosten te besparen. Enkele budgettips zijn:

Richt je op natuurlijke producten zoals groente, fruit, peulvruchten en noten, die van nature glutenvrij zijn en vaak goedkoper en gezonder zijn.
Maak zoveel mogelijk zelf, zoals brood, paneermeel, wraps en pasta. Dit kan kosten besparen ten opzichte van kant-en-klare glutenvrije producten.
Vervang brood door alternatieven zoals maaltijdsoep, salade of restjes van de vorige dag als warme lunch.
Koop grote partijen van glutenvrije producten in, omdat (internet)winkels vaak kortingen geven bij grotere aankopen.
Vries glutenvrije producten in, zoals brood en wraps, wanneer ze in de aanbieding zijn of vanwege een naderende houdbaarheidsdatum.
Koop kruiden los in plaats van kant-en-klare zakjes kruidenmix. Dit is niet alleen goedkoper, maar ook gezonder.
Neem zelf glutenvrij eten mee bij uitjes, zoals glutenvrije boterhammen, crackers of pannenkoeken.

3. Inkomensondersteuning: Als je meerkosten hebt door coeliakie en je inkomen te laag is om deze kosten zelf te dragen, kun je bij de gemeente aankloppen voor financiële ondersteuning. Dit kan helpen om de extra kosten van een glutenvrij dieet te compenseren en de last op je budget te verlichten.

Gluten vermijden in voeding is van groot belang voor mensen met coeliakie. Coeliakie is een aandoening waarbij gluten niet verdragen worden. Gluten zitten onder andere in tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut, evenals in producten die van deze granen zijn gemaakt, zoals brood en pasta.

Om gluten te vermijden, is het mogelijk om op de verpakking van producten te controleren of ze gluten bevatten. Gelukkig zijn er tegenwoordig veel supermarkten die speciale glutenvrije producten aanbieden. Deze producten zijn vrij van gluten en kunnen een goed alternatief zijn voor mensen met coeliakie.Een glutenvrij dieet houdt in dat men alleen voedingsmiddelen consumeert waar geen gluten in zitten. Dit kan onder andere vlees, vis, tofu, groenten, fruit, aardappelen, eieren, melk, yoghurt, rijst, boekweit, maïs, popcorn, linzen, erwten, bonen, noten, pitten, zaden en sojaproducten omvatten. Het is echter belangrijk om op te merken dat sommige producten, zoals paneermeel, marinades en sojasaus, mogelijk wel gluten bevatten. Het is daarom altijd verstandig om de verpakking te controleren.Als je moeite hebt met het samenstellen van een glutenvrij dieet, kan een diëtist je hierbij helpen. Zij kunnen ervoor zorgen dat je voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt en kunnen praktische tips en strategieën bieden om gluten te vermijden in het dagelijks leven en tijdens het winkelen.Het vermijden van gluten kan ervoor zorgen dat de klachten van coeliakie verdwijnen, meestal al binnen enkele dagen. Het kan echter enige tijd duren voordat de darmen volledig herstellen, soms zelfs enkele maanden. Mocht je klachten terugkeren, is het belangrijk om dit te bespreken met je behandelend arts.

Met praktische tips en strategieën om gluten te vermijden in het dagelijks leven en tijdens het winkelen kun je ervoor zorgen dat je een gezond en glutenvrij dieet kunt volgen, waardoor je klachten vermindert en je je beter kunt voelen.